English
Polski
Henriette COVO
———————————————————————————————–
Για τους Έλληνες αναγνώστες μας, μετά από το κείμενο στα γαλλικά παρατίθεται η μετάφραση στα ελληνικά.
—————————————————————————————
Deux classes, la Seconde D, composée d’élèves germanistes, et la Première Spécialité Histoire-Géographie-Géopolitique-Sciences politiques HGGSP du Lycée Marcel Pagnol de Marseille ont été complémentaires dans ce projet permettant de répondre à la problématique suivante: Qu’est ce qu’être une femme ou un enfant dans le processus d’extermination en Europe?
Pour cela, ils ont mené l’enquête à partir des archives de 6 déportés: 3 femmes Margarete ALT, Anna TUGENDHAT, Henriette COVO, 2 enfants Marcelle KORSSIA, Suzanne KOSLEWICZ et un adolescent, Marcel KRAJZELMAN. Chacune des classes a apporté ses compétences: la classe de Seconde composée de germanistes a permis de traduire les archives, de contextualiser et de réaliser une partie des enquêtes historiques, la classe de Première HGGSP ont été leurs tuteurs sur les enquêtes, ont développé un esprit critique sur les sources et ont développé les silences de l’Histoire de chaque déporté.
Ils ont formé des groupes en fonction des enquêtes à réaliser puis ont mutualisé leurs travaux. Aussi toutes les notices présentées sont complémentaires et s’organisent selon un plan similaire, ainsi pour Henriette COVO:
-
Enquête: Qui est Henriette COVO ?
-
Les silences de l’histoire d’Henriette.
-
L’exposition au CDI: mutualisation et présentation des travaux élèves sur l’ensemble des 6 enquêtes, sorties scolaires, témoignages, visios, les sources contre le silence de l’Histoire.
-
Les témoignages élèves: Pourquoi est il important de travailler sur l’histoire des femmes ? des enfants et adolescents? En quoi votre travail permet il de lutter contre les préjugés?
I) Enquête: Qui est Henriette COVO ?
1) Au commencement combien aviez vous d’archives de l’association sur Henriette ? Qu’avez vous appris sur votre déportée avec ses archives ? Quelles sont les hypothèses que vous aviez émises ?
Nous n’avons que 8 pages d’archives dans le dossier des anciens combattants et victimes de guerre mis à notre disposition par l’association www.convoi77.org, pour écrire la biographie d’Henriette. Dans ces archives nous avons appris qu’elle s’appelle Henriette COVO. Son nom de jeune fille est Henriette HASSON. Elle est née le 17 décembre 1882 à Salonique en Grèce. Son père est Abraham HASSON et sa mère est Reine ARIDITI1.
Acte de décès d’Henriette, cote 21 P 439 434 archives du ministère des anciens combattants et des victimes de guerre, obtenues grâce à l’association « Convoi 77 ».
Henriette est mariée à Isaac COVO2 le 8 octobre 1927 à Aix les bains en France. Isaac est né le 22 juillet 1886. Son père se nomme Salomon COVO. Il est mariée à Léa CARASSO décédée au moment du mariage.
Arbre généalogique d’Henriette réalisé par Alisan, Nour et Orianne.
Dans ces archives, nous avons aussi appris les lieux où elle a résidé :
-27 avenue Carnet, à Menton, dans les Alpes maritimes. Menton étant évacué, elle s’est réfugiée à Cannes3.
-24 avenue Saint Jean, à Cannes, dans les Alpes maritimes.
-56 rue Molitor ou Moliton , à Paris dans le département de la Seine.
Nous avons émis l’hypothèse qu’elle a peut être un frère encore vivant après la guerre qui s’appelle Salvador HASSON4 car il a demandé des renseignements sur « un de ses parents non rentré » en 1949 au ministère des anciens combattants et des victimes de guerre en 1949. Aussi elle est peut être partie de Grèce à cause des persécutions.
Bulletin de mariage d’Henriette et d’Isaac COVO datant du 8 octobre 1927, cote 21 P 439 434 archives du ministère des anciens combattants et des victimes de guerre, obtenues grâce à l’association « Convoi 77 ».
Fiche de renseignement au demandeur pour les personnes apparentées et non rentrées, datant du 15 février 1949, cote 21 P 439 434 archives du ministère des anciens combattants et des victimes de guerre, obtenues grâce à l’association « Convoi 77 »
2) Qu’avez appris en contactant les centres d’archives et/ou personnes ?
D’après les archives, Isaac COVO, dit Kino, son mari, a une entreprise de fabrication de lingerie en gros à Nice ou à Villefranche-sur-Mer grâce à sa carte du registre du commerce datant de 19185. La mention d’Isaac HASSON dans le fichier alphabétique des commerçants et des sociétés immatriculés est aussi disponible entre 1920 et 19376.
Carte du registre du commerce datant de 1918, cote 06U 04/0297/0004, information obtenue en réponse à un mail envoyé par les élèves le 25 novembre 2021 aux Archives départementales des Alpes Maritimes d’après Yves KINOSSIAN.
Salvatore HASSON, son frère, a une société de confection à Menton fiche numéro 686 dans le fichier alphabétique des artisans entre 1936 et 19627. Il a fait une demande de naturalisation8.
Fiche de renseignement au demandeur pour les personnes apparentées et non rentrées, datant du 15 février 1949, cote 21 P 439 434 archives du ministère des anciens combattants et des victimes de guerre, obtenues grâce à l’association « Convoi 77 ».
Nous avons fait une demande de dérogation pour obtenir des documents car toutes les archives ne sont pas libres et accessibles avant 2036 concernant Henriette et Isaac9. Quelques extraits sont disponibles sur place dont les documents datent de 1936 et 1942. D’autres sources nous ont été données avec des documents qui répertorient les dossiers des délinquants et des dépôts de plainte des victimes (dossiers établis par la Caserne Auvare), avec le nom d’Henriette HASSON épouse COVO10, répertoriée également un dossier de même type au nom de COVO Isac11 ; elle est également consultable sur dérogation uniquement.
Dans les archives en ligne, on a trouvé le prénom et le nom d’Henriette dans la liste du convoi 77 de Drancy vers Auschwitz parti le 31 juillet 194412.
Liste des déportés de Drancy avec le nom d’Henriette COVO. Ressources du Mémorial de la Shoah
Son mari Isaac, dans les archives du mémorial, porte un prénom de jean : Jean COVO, son autre prénom Isaac est noté comme « rejeté ». L’adresse où il habite au même endroit qu’Henriette à Cannes13. Il a été arrêté le 12 juillet 1944. Son carnet de fouille est le numéro 155, avec le reçu numéro 6327, où il est noté qu’il possède un bracelet or, saphir et rubis. Il est déporté dans le Convoi 77 et part le 31 juillet 1944.
Carnet de fouille de Jean COVO à Drancy. Ressources du Mémorial de la Shoah
Liste des déportés de Drancy avec le nom de Jean COVO. Ressources du Mémorial de la Shoah
Henriette est morte en déportation à Auschwitz le 5 août 19441415.
Carte des lieux de la vie d’Henriette réalisée par Alisan, Nour et Orianne.
3) Y a-t-il eu des temps morts lors des recherches ? Pourquoi ? Pensiez-vous réaliser une biographie aussi complète au commencement de vos recherches ?
Il y a eu un temps mort pendant les recherches car on ne nous répondait plus. Nous ne pensions pas avancer autant dans les recherches ni trouver d’éléments intéressants
4) En quoi votre travail participe à la mémoire d’Henriette ?
En faisant cette biographie, on raconte la vie d’une déportée envoyée à Auschwitz. En même temps, on a pu apprendre davantage sur cette période . Cela peut être utile pour les descendants de Henriette COVO née HASSON.
Lors de nos travaux, nous avons échangé avec le 24ème Lycée de Thessalonique en Grèce. Nous avons effectué une visio pour échanger des informations sur Henriette le lundi 28 mars 2022 :
Nous avons appris que la famille d’Henriette a migré d’Espagne en Grèce à cause de l’expulsion des juifs séfarades d’Espagne au XVème siècle. Ils se sont installés à Thessalonique16.
II) Les silences de l’histoire d’Henriette:
1) Qu’est ce que « les silences » en Histoire ? Et les silences de l’histoire d’Henriette ?
Il y a eu le silence causé par la société qui empêche les victimes de témoigner car leur témoignage peut être compromettant ou parce que les victimes sont des femmes. Il y a aussi le silence du récit historique par manque de témoignage.
Henriette COVO est liée au silence du récit historique car elle est morte en déportation et par conséquent nous avons très peu d’archives et aucun témoignage.
Aussi le mari d’Henriette a changé de prénom passant d’Isaac à Jean COVO ce qui rend les recherches plus difficiles. De même, Henriette est née HASSON puis se marie et prend le nom de COVO. La famille d’Henriette est de Thessalonique en Grèce, ce qui est plus complexe pour retrouver les archives.
2 ) Qu’est-ce qu’être une femme ?
D’après Simone de BEAUVOIR, les personnes ne naissent pas avec un genre défini, c’est une construction de la société. C’est pour cela qu’on ne naît pas femme, on le devient. Donc, on devient une femme grâce à la société qui nous entoure. Devenir une femme c’est être adulte.
3) Les formes de violences spécifiques à Henriette ? Aux femmes ?
Henriette a du se cacher avec un faux nom et a été arrêtée de même que son mari. Elle fait partie du convoi 77 qui va de Drancy à Auschwitz. A son arrivée au camp, Henriette a été assassinée au camp d’extermination car elle est trop âgée ou jugée trop faible.
Les autres violences subies par les femmes sont :
Les femmes entre 20 et 40 ans sont assassinées en plus grand nombre dès l’arrivée. Tuer les femmes et les enfants, c’est supprimer la capacité de reproduction et l’avenir. Les femmes sont utilisées pour expérimentations médicales, elles sont plus utilisées que les hommes. Ceux qui étaient chargés de s’occuper des cadavres et de les brûler dans les crématoires étaient les prisonniers hommes. HITLER préconise de stériliser les femmes juives. Sur les femmes dites « indésirables » on pratiquait l’avortement eugénique jusqu’à six mois de grossesse. En 1944 lorsque le débarquement allié s’est produit, le commandement nazi en réaction à ceci, ils décident d’être encore plus cruels avec la population et il y a eu une augmentation des viols utilisés comme arme de guerre.
En termes de conséquences physiques, il y a eu, à cause des expériences de stérilisation féminine, des poussées de températures, et des inflammations des organes. Elles vomissent, ont d’atroces douleurs abdominales, des troubles digestifs. Il y eut aussi des traumatismes psychologiques à cause :
- de l’avortement eugénique, car elles perdent leurs enfants.
- de la stérilisation féminine car elles étaient conscientes lors de ses opérations.
- des viols et agressions sexuelles.
- de prostitution forcée.
Les menstruations peuvent offrir des moments de lien et de solidarité entre les détenus pour la gestion de ce phénomène. Avoir ses règles évitent aux femmes de subir des opérations ou d’être violées. Les chiffons leur servent de protection hygiénique mais en ont peu et ne sont pas propres. L’aménorrhée peut être une source d’anxiété car :
- elles pensent à leur fertilité.
- les conséquences sur leur vie après le camp.
- avoir des enfants à l’avenir.
4) Les rôles des femmes dans ou contre le processus d’extermination sont :
Près de 500.000 allemandes ont été incorporées à la wehrmacht et environ 3500 à la SS en tant qu’auxiliaires-pour l’essentiel, surveillantes dans les camps (SS Aufseherinnen). Une fraction des femmes sont attirée par l’idéologie ou les aspects modernisateurs du régime. Les femmes qui relèvent de la sphère des « exécutrices » sont peu nombreuses. Elles sont aussi « conseillères à la colonisation » et contribuent à la propagande nazi.
Les femmes sont de agents de liaison, actrices dans l’aide sociale ou médicale, convoyeuses d’armes mais elles sont très peu à les utiliser ou à avoir des activités de direction au sein des mouvements de résistance.
Comme les hommes, les femmes sont été arrêtées, emprisonnées, torturées, déportées et assassinées.
5) En quoi votre travail participe à faire vivre la mémoire de la déportation ? D’Henriette ?
Ce travail fait vivre la mémoire de la déportation d’Henriette COVO pour rappeler ce qu’elle a vécu et pour éclairer sur l’histoire pour que des membres de sa famille qui ont peut être survécus puissent savoir ce qu’elle a vécu.
6) Donner des adjectifs qualifiants la vie d’Henriette?
ENCOURAGEANTE, MOUVEMENTEE, HORRIBLE, ANGOISSANTE.
7) Quels sont les livres du CDI permettant de comprendre la vie d’Henriette ?
- Le Rose Blanche d’Inge SCHOLL car il illustre la vie d’Henriette avec l’histoire de ses trois étudiants qui ont été arrêtés et ont vécu l’arrestation comme Henriette.
- Auschwitz, le BD de Léon POLIAKOV car il parle de la déportation dont a été victime Henriette et de la vie du camp d’Auschwitz.
- L’Antisémitisme en France, un magazine qui explique l’antisémitisme en France dans le passé et aujourd’hui.
III) L’exposition au CDI: mutualisation et présentation des travaux élèves sur l’ensemble des 6 enquêtes, sorties scolaires, témoignages, visios, les sources contre le silence de l’Histoire.
IV) Les témoignages élèves
BRAVO à Alisan, Nour, Orianne, Milco et Tijani sous la direction de leurs professeures Mme BOUILLON Laetitia professeure d’Allemand et Mme BOUTANT Morgane professeure d’Histoire-Géographie.
1 Acte de décès d’Henriette, cote 21 P 439 434 archives du ministère des anciens combattants et des victimes de guerre, obtenues grâce à l’association « Convoi 77».
2 Bulletin de mariage d’Henriette et d’Isaac COVO datant du 8 octobre 1927, cote 21 P 439 434 archives du ministère des anciens combattants et des victimes de guerre, obtenues grâce à l’association « Convoi 77 ».
3Fiche de recherches associée à la fiche de renseignement au demandeur pour les personnes apparentées et non rentrées, datant du 15 février 1949, cote 21 P 439 434 archives du ministère des anciens combattants et des victimes de guerre, obtenues grâce à l’association « Convoi 77 ».
4Fiche de renseignement au demandeur pour les personnes apparentées et non rentrées, datant du 15 février 1949, cote 21 P 439 434 archives du ministère des anciens combattants et des victimes de guerre, obtenues grâce à l’association « Convoi 77 ».
5 Carte du registre du commerce datant de 1918, cote 06U 04/0297/0004, information obtenue en réponse à un mail envoyé par les élèves le 25 novembre 2021 aux Archives départementales des Alpes Maritimes d’après Yves KINOSSIAN.
6 Information obtenue en réponse à un mail envoyé par les élèves le 25 novembre 2021 aux Archives départementales des Alpes Maritimes d’après Yves KINOSSIAN.
8 Demande de naturalisation de Salvatore HASSON, cote 06M 0342 Informations obtenues en réponse à un mail envoyé aux éléves le 23 décembre aux Archives départementales des Alpes Maritimes, d’après Marie Laure FRIN.
9 Informations obtenues en réponse à un mail envoyé par élèves le 8 février 2022 aux Archives départementales des Alpes Maritimes d’après Yves KINOSSIAN, certains extraits sont disponibles mais ne pouvions nous déplacer. Aussi nous pouvons juste évoquer les cotes des sources et son bref contenu : Dossier aux noms de Jean Covo et Henriette Covo née Hasson (conservé dans la boîte cotée : 1468 W 414) Dossier au nom d’Isaac Covo (conservé dans la boîte cotée : 1660 W 50).
Ces deux dossiers sont uniquement composés de pièces librement communicables (en date de 1942 et 1936 respectivement), contrairement aux autres dossiers qui sont contenus dans les mêmes boîtes d’archives.
10 Dossier 1468W 041, information obtenue en réponse à un mail envoyé par les élèves le 23 décembre 2021 aux Archives départementales des Alpes Maritimes d’après Marie Laure FRIN : certains extraits sont disponibles mais ne pouvions nous déplacer. Aussi nous pouvons juste évoquer les cotes des sources et son bref contenu.
11 Dossier 1660W 0050, information obtenue en réponse à un mail envoyé par les élèves le 23 décembre 2021 aux Archives départementales des Alpes Maritimes d’après Marie Laure FRIN : certains extraits sont disponibles mais ne pouvions nous déplacer. Aussi nous pouvons juste évoquer les cotes des sources et son bref contenu.
12https://ressources.memorialdelashoah.org/notice.php?q=henriette%20covo&spec_expand=1&rows=20&start=0
13https://ressources.memorialdelashoah.org/notice.php?qt=dismax&q=isaac%20covo&start=0&rows=1&fq=diffusion%3A%28%5B4%20TO%204%5D%29&from=resultat&sort_define=&sort_order=&rows=20
14Document officiel d’inscription de la mention « mort en déportation » au B.O du 29 janvier 1988, cote 21 P 439 434 archives du ministère des anciens combattants et des victimes de guerre, obtenues grâce à l’association « Convoi 77 ».
15Document officiel d’inscription de la mention « mort en déportation » au B.O du 29 janvier 1988, cote 21 P 439 434 archives du ministère des anciens combattants et des victimes de guerre, obtenues grâce à l’association « Convoi 77 ».
16 Voyage scolaire de la classe du lycée de Thessalonique au Musée Juif de Thessalonique.
17sources des silences de l’Histoire:
-Titiou LECOQ, Les grandes oubliées : Pourquoi l’Histoire a effacé les femmes, l’Iconoclaste, Paris, 2021. Chapitre 15 : Deuxième Guerre mondiale: le rôle des femmes minimisé.
-Michelle PERROT, Les femmes ou les silences de l’Histoire, Flammarion, Paris, 2020. Quatrième de couverture.
-Association Mnémosyne, Coordination Geneviève DERMENJIAN, Irène JAMI, Annie ROUQUIER, Françoise THEBAUD, La place des femmes dans l’histoire, une histoire mixte, Belin, Paris, 2010. Chapitre : Femmes et hommes dans les guerres, les démocraties et les totalitarismes (1914-1945).
-Simone de BEAUVOIR, Le deuxième sexe, Tome I, Gallimard, Paris, 1949. Quatrième de couverture.
-Jo-Ann OWUSU, Les menstruations et l’holocauste History Today, numéro 69, mis en ligne le 5 mai 2019. https://www.historytoday.com/archive/feature/menstruation-and-holocaust
-Isabelle ERNOT, Le genre en guerre. « Exécutrices, victimes, témoins », Genre & Histoire, numéro 15, mis en ligne le 30 septembre 2015. https://journals.openedition.org/genrehistoire/2218,
-Isabelle ERNOT, Le genre en guerre : « Women and/in the Holocaust » : à la croisée des Women’s-Gender et Holocaust Studies (Années 1980-2010) », Genre & Histoire, numéro 15, mis en ligne le 30 septembre 2015. http://journals.openedition.org/genrehistoire/2223
Ενριέττα Κόβο
Δύο τάξεις, η μια Α΄Λυκείου, κατεύθυνσης Γερμανικής Γλώσσας και Πολιτισμού, και η άλλη, Β΄ Λυκείου με κατεύθυνση Ιστορία – Γεωγραφία – Γεωπολιτική – Πολιτικές Επιστήμες, του Λυκείου Μαρσέλ Πανιόλ στη Μασσαλία, συνεργάστηκαν για την υλοποίηση αυτού του προγράμματος με στόχο να απαντήσουν στο ακόλουθο ερώτημα:
Τι σημαίνει να είσαι γυναίκα ή παιδί κατά τη διαδικασία εξόντωσης στην Ευρώπη;
Για τον σκοπό αυτό ερεύνησαν τα αρχεία 6 εκτοπισμένων: 3 γυναικών, της Margarete ALT, της Anna TUGENDHAT, της Ενριέττα Κόβο, 2 παιδιών, της Marcelle KORSSIA, της Suzanne KOSLEWICZ και ενός εφήβου, του Marcel KRAJZELMAN. Καθεμία από τις τάξεις συνεισέφερε με βάση τις δεξιότητές της: η Α΄ Λυκείου, αποτελούμενη από μαθητές Γερμανικής Γλώσσας και Πολιτισμού, βοήθησε στη μετάφραση των αρχείων, στην ιστορική πλαισίωσή τους και στην πραγματοποίηση μέρους της ιστορικής έρευνας, ενώ οι μαθητές της Β΄ Λυκείου λειτούργησαν ως καθοδηγητές στην έρευνα, ανέπτυξαν κριτική σκέψη μελετώντας τις πηγές και διερεύνησαν τις ιστορικές αποσιωπήσεις για κάθε εκτοπισμένο/η.
Σχημάτισαν ομάδες ανάλογα με τις έρευνες που έπρεπε να διεξαχθούν και στη συνέχεια συγκέντρωσαν σ’ένα ενιαίο σώμα τις εργασίες τους. Όλες οι σημειώσεις που παρουσιάζονται είναι συμπληρωματικές και οργανώνονται μ’ένα παρόμοιο πλάνο, όπως στην περίπτωση της Ενριέττας Κόβο:
- Έρευνα: Ποια είναι η Ενριέττα Κόβο;
- Όσα αποσιωπήθηκαν στην ιστορία της Ενριέττας.
- Η έκθεση στη σχολική βιβλιοθήκη: συγκέντρωση και παρουσίαση των συνολικών εργασιών των μαθητών, σχολικές εκδρομές, μαρτυρίες, βίντεο, πηγές για την αποσιώπηση της Ιστορίας.
- Μαρτυρίες μαθητών: Γιατί είναι σημαντικό να ασχοληθούμε με την ιστορία των γυναικών, των παιδιών και των εφήβων; Με ποιον τρόπο το έργο σας συμβάλλει στην καταπολέμηση των προκαταλήψεων;
I) Έρευνα: Ποια είναι η Ενριέττα Κόβο;
1) Στην αρχή πόσα αρχεία της Oργάνωσης Convoi 77 είχατε για την Ενριέττα; Τι μάθατε για την εκτοπισμένη μέσα από τα σχετικά αρχεία; Ποιες υποθέσεις κάνατε;
Έχουμε μόνο 8 σελίδες αρχείων στο αρχείο των βετεράνων και των θυμάτων πολέμου που μας διέθεσε η Οργάνωση μέσω της ιστοσελίδας της www.convoi77.org,, για να γράψουμε τη βιογραφία της Ενριέττας. Από αυτά τα αρχεία μάθαμε ότι το όνομά της ήταν Ενριέττα Κόβο. Το πατρικό της όνομα ήταν Ενριέττα Χασόν. Γεννήθηκε στις 17 Δεκεμβρίου 1882 στη Θεσσαλονίκη. Ο πατέρας της ήταν ο Αβραάμ Χασόν και η μητέρα της ήταν η Ρεν Αριδίτη[1].
Πιστοποιητικό θανάτου της Ενριέττας, αριθμός αρχείου 21P439434, αρχεία του Υπουργείου Βετεράνων και Θυμάτων Πολέμου, το οποίο αποκτήθηκε μέσω της Οργάνωσης Convoi 77.
Η Ενριέττα παντρεύτηκε τον Ισαάκ Κόβο[2] στις 8 Οκτωβρίου 1927 στο Εξ-λε-Μπαιν, Γαλλία. Ο Ισαάκ γεννήθηκε στις 22 Ιουλίου 1886. Ο πατέρας του ήταν ο Σαλομόν Κόβο. Ήταν παντρεμένος με τη Λέα Καράσο, η οποία πέθανε την ώρα του γάμου.
Το γενεαλογικό δέντρο της Ενριέττας που δημιουργήθηκε από τις μαθήτριες Alisan, Nour και Orianne.
Το γενεαλογικό δέντρο της Ενριέττας που δημιουργήθηκε από τις μαθήτριες Alisan, Nour και Orianne.
Από αυτά τα αρχεία μάθαμε επίσης για τα μέρη όπου έζησε:
-27, λεωφόρος Καρνέ, Μεντόν, Αλπ Μαριτίμ. Με την εκκένωση της πόλης Μεντόν κατέφυγε στις Κάννες[3].
-24, λεωφόρος Σεν Ζαν, Κάννες, Αλπ Μαριτίμ.
-56, οδός Μολιτόρ στο Παρίσι, Διαμέρισμα στην περιοχή του Σηκουάνα.
Υποθέσαμε ότι ίσως να είχε έναν αδελφό που μπορεί να ζούσε ακόμη μετά τον πόλεμο, ονόματι Σαλβατόρε Χασόν[4], επειδή ζήτησε από το Υπουργείο Βετεράνων και Θυμάτων Πολέμου το 1949 πληροφορίες για έναν από τους γονείς του που δεν επέστρεψε. Η Ενριέττα είναι πιθανό να είχε φύγει από την Ελλάδα λόγω των διώξεων.
Πιστοποιητικό γάμου της Ενριέττας και του Ισαάκ Κόβο με ημερομηνία 8 Οκτωβρίου 1927, αριθμός αρχείου 21P439434, αρχείο του Υπουργείου Βετεράνων και Θυμάτων Πολέμου, το οποίο αποκτήθηκε μέσω της Οργάνωσης Convoi 77.
Δελτίο ενημέρωσης προς τον αιτούντα για τους αγνοούμενους συγγενείς, με ημερομηνία 15 Φεβρουαρίου 1949, αριθμός αρχείου 21P439434, αρχείο του Υπουργείου Βετεράνων και Θυμάτων Πολέμου, το οποίο αποκτήθηκε μέσω της Οργάνωσης Convoi 77.
2) Τι μάθατε επικοινωνώντας με τα κέντρα αρχείων και/ή με ιδιώτες;
Σύμφωνα με τα κέντρα αρχείων ο Ισαάκ Κόβο, ο σύζυγος της Ενριέττας, γνωστός ως Κινό, είχε μια επιχείρηση χονδρικής πώλησης εσωρούχων στη Νίκαια ή στο Βιλφράνς-σιρ-Μερ, σύμφωνα με την κάρτα εμπορικού μητρώου του που χρονολογείται από το 1918[5]. Ο Ισαάκ Χασόν αναφέρεται επίσης στον αλφαβητικό κατάλογο των εγγεγραμμένων εμπόρων και εταιρειών μεταξύ 1920 και 1937[6].
Η κάρτα εμπορικού μητρώου, 1918, αριθμός αρχείου 06U04/0297/0004. Οι πληροφορίες ελήφθησαν ως απάντηση σε ηλεκτρονικό μήνυμα που έστειλαν οι μαθητές στις 25 Νοεμβρίου 2021 στα Αρχεία του Διαμερίσματος Αλπ-Μαριτίμ σύμφωνα με τον Ιβ Κινοσιάν.
Ο Σαλβατόρε Χασόν, ο αδελφός του, είχε μια εταιρεία ενδυμάτων στη Μεντόν, αριθμός καταγραφής 686 στο αλφαβητικό αρχείο των βιοτεχνών μεταξύ 1936 και 1962[7]. Έκανε αίτηση πολιτογράφησης[8].
Δελτίο ενημέρωσης προς τον αιτούντα για τους αγνοούμενους συγγενείς, με ημερομηνία 15 Φεβρουαρίου 1949, αριθμός αρχείου 21P439434, αρχείο του Υπουργείου Βετεράνων και Θυμάτων Πολέμου, το οποίο αποκτήθηκε μέσω της Οργάνωσης Convoi 77.
Ζητήσαμε μια κατ’ εξαίρεση έρευνα των εγγράφων, καθώς όλα τα αρχεία που αφορούν την Ενριέττα και τον Ισαάκ[9] δεν είναι ανοιχτά ούτε προσβάσιμα μέχρι το 2036. Μερικά αποσπάσματα, που χρονολογούνται από το 1936 και το 1942, είναι διαθέσιμα για επιτόπια έρευνα. Μας δόθηκαν και άλλες πηγές, μεταξύ των οποίων έγγραφα που αποτελούνται από φακέλους παραβατών και καταγγελιών θυμάτων (φάκελοι που συντάχθηκαν από το γαλλικό κέντρο κράτησης Auvare), σχετικά με το όνομα Ενριέττα Χασόν, όνομα συζύγου Κόβο[10]. Επιπλέον υπάρχει ένας φάκελος του ίδιου τύπου σχετικά με τον Ισαάκ[11] Κόβο – που μπορεί επίσης να αναζητηθεί μόνο κατ’εξαίρεση.
Στα ηλεκτρονικά αρχεία το όνομα και το επώνυμο της Ενριέττας βρέθηκαν στον κατάλογο των απελαθέντων με το Convoi 77 από το Ντρανσί στο Άουσβιτς, το οποίο αναχώρησε στις 31 Ιουλίου 1944[12].
Κατάλογος απελαθέντων από το Ντρανσί στον οποίο συμπεριλαμβάνεται το όνομα Ενριέττα Κόβο. Πηγές από το MémorialdelaShoah
Στα αρχεία του Mémorial de la Shoah το μικρό όνομα του συζύγου της εμφανίζεται ως Ζαν Κόβο – το άλλο μικρό του όνομα, Ισαάκ, καταγράφεται ως « απορριπτέο ». Η διεύθυνσή του είναι η ίδια με αυτή της Ενριέττας στις Κάννες[13]. Συνελήφθη στις 12 Ιουλίου 1944. Το δελτίο καταγραφής προσωπικών αντικειμένων με το όνομά του έχει αριθμό 155, με αριθμό καταχώρισης 6327, όπου σημειώνεται ότι του ανήκει ένα χρυσό βραχιόλι με ζαφείρια και ρουμπίνια. Εκτοπίστηκε με το Convoi 77 και αναχώρησε στις 31 Ιουλίου 1944.
Το δελτίο καταγραφής προσωπικών αντικειμένων για τον Ζαν Κόβο στο Ντρανσί. Πηγές από το Mémorial de la Shoah
Η Ενριέττα απελάθηκε στο Άουσβιτς στις 5 Αυγούστου 1944[14].
Η Αλισάν, η Νουρ και η Οριάν δημιούργησαν έναν χάρτη για τη ζωή της Ενριέττας.
3) Υπήρξε πάγωμα της έρευνας για κάποιο διάστημα; Γιατί; Περιμένατε ότι θα δημιουργούσατε μια τόσο ολοκληρωμένη βιογραφία, όταν ξεκινήσατε την έρευνά σας;
Υπήρξε μια παύση στην έρευνα, επειδή δε λαμβάναμε άλλες απαντήσεις. Δεν περιμέναμε ότι θα σημειώναμε τόσο μεγάλη πρόοδο στην έρευνα ή ότι θα βρίσκαμε κάτι ενδιαφέρον.
4) Πώς συμβάλλει η εργασία σας στη μνήμη της Ενριέττας;
Με αυτή τη βιογραφία αφηγούμαστε τη ζωή μιας απελαθείσας που στάλθηκε στο Άουσβιτς. Tαυτόχρονα μπορέσαμε να εμπλουτίσουμε τις γνώσεις μας για αυτή την περίοδο. Το αποτέλεσμα της έρευνάς μας μπορεί να φανεί χρήσιμο στους απογόνους της Ενριέττας Κόβο, το γένος Χασόν.
Κατά τη διάρκεια των εργασιών μας ανταλλάξαμε απόψεις με το 24ο Λύκειο Θεσσαλονίκης. Τη Δευτέρα 28 Μαρτίου 2022 συμμετείχαμε σε τηλεδιάσκεψη, για να ανταλλάξουμε πληροφορίες αναφορικά με την Ενριέττα:
Μάθαμε ότι η οικογένεια της Ενριέττας είχε μεταναστεύσει από την Ισπανία στην Ελλάδα ως αποτέλεσμα της εκδίωξης των Σεφαραδιτών Εβραίων από την Ισπανία τον 15ο αιώνα κι ότι είχε εγκατασταθεί στη Θεσσαλονίκη[15].
II) Όσα δεν ειπώθηκαν στην ιστορία της Ενριέττας:
1) Τι σημαίνει η έννοια της « αποσιώπησης »[16] στην Ιστορία; Τι γίνεται με τις αποσιωπήσεις στην προσωπική ιστορία της Ενριέττας;
Υπάρχει η αποσιώπηση που προκαλείται από την κοινωνία, η οποία εμποδίζει τα θύματα να καταθέσουν, είτε επειδή η μαρτυρία τους μπορεί να τα θέσει σε κίνδυνο είτε επειδή τα θύματα είναι γυναίκες. Υπάρχει επίσης η αποσιώπηση της ιστορικής αφήγησης λόγω έλλειψης μαρτυριών.
Η περίπτωση της Ενριέττας Κόβο συνδέεται με την αποσιώπηση της ιστορικής αφήγησης, εφόσον απεβίωσε κατά την απέλαση και κατά συνέπεια υπάρχουν ελάχιστα αρχεία και καμία μαρτυρία.
Επίσης, ο σύζυγος της Ενριέττας άλλαξε το μικρό του όνομα από Ισαάκ σε Ζαν Κόβο, γεγονός που δυσχεραίνει την έρευνα. Ομοίως η Ενριέττα γεννήθηκε με το επώνυμο Χασόν. Στη συνέχεια παντρεύτηκε και πήρε το όνομα Κόβο. Η οικογένεια της Ενριέττας κατάγεται από τη Θεσσαλονίκη, γεγονός που καθιστά πιο δύσκολη την αναζήτηση των αρχείων.
2) Τι σημαίνει το να είσαι γυναίκα;
Σύμφωνα με τη Σιμόν ντε Μποβουάρ, οι άνθρωποι δε γεννιούνται με ένα συγκεκριμένο φύλο. Το φύλο είναι ένα κατασκεύασμα της κοινωνίας. Γι’ αυτό δε γεννιέσαι γυναίκα, αλλά γυναίκα γίνεσαι. Γινόμαστε λοιπόν γυναίκες χάρη στην κοινωνία που μας περιβάλλει. Το να γίνεις γυναίκα σημαίνει να ενηλικιωθείς.
3) Ποιες μορφές βίας αφορούν ειδικά την Ενριέττα; Τις γυναίκες;
Η Ενριέττα αναγκάστηκε να κρυφτεί χρησιμοποιώντας ψεύτικο όνομα και συνελήφθη όπως και ο σύζυγός της. Ήταν ανάμεσα στους επιβαίνοντες του Convoi 77 από το Ντρανσί προς το Άουσβιτς. Κατά την άφιξή της στο στρατόπεδο η Ενριέττα δολοφονήθηκε στο στρατόπεδο εξόντωσης, επειδή ήταν μεγάλη σε ηλικία ή θεωρήθηκε πολύ αδύναμη.
Άλλες μορφές βίας που υπέστησαν οι γυναίκες είναι :
Οι γυναίκες ηλικίας 20 έως 40 ετών δολοφονήθηκαν στην πλειοψηφία τους κατά την άφιξή τους. Η δολοφονία γυναικών και παιδιών σήμαινε την εξάλειψη της αναπαραγωγικής ικανότητας και του μέλλοντος. Οι γυναίκες χρησιμοποιούνται σε ιατρικά πειράματα σε μεγαλύτερο βαθμό από τους άνδρες. Μόνο άνδρες κρατούμενοι ήταν υπεύθυνοι για την περισυλλογή των σoρών και την καύση τους στα κρεματόρια. Ο Χίτλερ επέβαλε τη στείρωση των Εβραίων γυναικών. Οι λεγόμενες «ανεπιθύμητες» γυναίκες υποβάλλονταν σε αμβλώσεις έως και στον έκτο μήνα της εγκυμοσύνης τους στα πλαίσια της ναζιστικής ευγονικής. Το 1944, όταν αποβιβάστηκαν οι Σύμμαχοι, η ναζιστική ηγεσία αντέδρασε αποφασίζοντας να είναι ακόμη πιο σκληρή με τον πληθυσμό και υπήρξε αύξηση των βιασμών, που χρησιμοποιήθηκαν ως όπλο πολέμου.
Όσον αφορά τις σωματικές συνέπειες, λόγω των πειραμάτων στείρωσης των γυναικών, συχνά φαινόμενα ήταν ο πυρετός και οι φλεγμονές των οργάνων. Οι γυναίκες έκαναν εμετό, είχαν αφόρητους κοιλιακούς πόνους και προβλήματα στην πέψη. Επίσης υφίσταντο ψυχολογικά τραύματα για τους παρακάτω λόγους:
- Άμβλωση στα πλαίσια της ναζιστικής ευγονικής (απώλεια των παιδιών τους)
- Στείρωση (είχαν τις αισθήσεις τους κατά τη διάρκεια των επεμβάσεων)
- Βιασμό και σεξουαλική επίθεση.
- Εξαναγκασμό σε πορνεία.
Η έμμηνος ρύση ήταν αιτία για να νιώσουν οι κρατούμενες σύνδεση και αλληλεγγύη μεταξύ τους ως προς την διαχείριση της περίστασης. Η έμμηνος ρύση ήταν ανασταλτικός παράγοντας για το να υποβληθούν σε χειρουργική επέμβαση ή να υποστούν βιασμό. Χρησιμοποιούσαν πανιά για την υγιεινή τους προστασία, αν και ήταν λιγοστά και δεν ήταν καθαρά. Η αμηνόρροια ήταν επίσης πηγή άγχους επειδή οι γυναίκες ανησυχούσαν:
- για τη γονιμότητά τους,
- για τις πιθανές συνέπειες για τη ζωή τους μετά το στρατόπεδο,
- για το αν θα μπορούσαν να αποκτήσουν παιδιά στο μέλλον.
4) Οι ρόλοι των γυναικών κατα τη διάρκεια της διαδικασίας εξόντωσης ή ενάντια σε αυτήν είναι :
Σχεδόν 500.000 Γερμανίδες εντάχθηκαν στη Βέρμαχτ και περίπου 3.500 στα SS ως επικουρικό προσωπικό, κυρίως ως φύλακες στρατοπέδων (SS Aufseherinnen). Ένα μέρος των γυναικών προσελκύεται από την ιδεολογία ή τις εκσυγχρονιστικές πτυχές του καθεστώτος. Λίγες ήταν οι γυναίκες που λειτουργούσαν ως εκτελέστριες. Ήταν επίσης « σύμβουλοι αποικισμού » και συνέβαλλαν στη ναζιστική προπαγάνδα.
Οι γυναίκες ενεργούσαν ως σύνδεσμοι, παρείχαν κοινωνική ή ιατρική βοήθεια και μετέφεραν όπλα, αλλά πολύ λίγες τα χρησιμοποίησαν ή συμμετείχαν σε ηγετικές δραστηριότητες στα κινήματα αντίστασης.
Όπως και οι άνδρες, οι γυναίκες συνελήφθησαν, φυλακίστηκαν, βασανίστηκαν, απελάθηκαν και δολοφονήθηκαν.
5) Πώς συμβάλλει η εργασία σας στο να διατηρηθεί ζωντανή η μνήμη της απέλασης; Η μνήμη της Ενριέττας;
Η εργασία αυτή διατηρεί ζωντανή τη μνήμη της απέλασης της Ενριέττας Κόβο, για να θυμόμαστε τι έζησε και για να ρίξει φως στην ιστορία, ώστε τα μέλη της οικογένειάς της που μπορεί να επέζησαν να γνωρίζουν τι πέρασε.
6) Με ποια επίθετα θα περιγράφατε τη ζωή της Ενριέττας;
ΕΝΘΑΡΡΥΝΤΙΚΗ, ΣΥΓΚΙΝΗΤΙΚΗ, ΤΡΟΜΑΚΤΙΚΗ, ΑΓΩΝΙΩΔΗΣ.
7) Ποια βιβλία της σχολικής βιβλιοθήκης βοηθούν να κατανοήσουμε τη ζωή της Ενριέττας;
- Το βιβλίο Rose Blanche της Inge Scholl απεικονίζει τη ζωή της Ενριέττας μέσα από τις ιστορίες των τριών μαθητών της, οι οποίοι συνελήφθησαν και βίωσαν τη σύλληψη όπως η Ενριέττα.
- Auschwitz, το κόμικ του Léon Poliakov για την απέλαση της Ενριέττας και τη ζωή της στο στρατόπεδο του Άουσβιτς.
- L‘Antisémitisme en France, ένα περιοδικό που εξηγεί τον αντισημιτισμό στη Γαλλία στο παρελθόν και σήμερα.
III) Η έκθεση στη σχολική βιβλιοθήκη: συγκέντρωση και παρουσίαση των εργασιών από τις 6 ομάδες που εργάστηκαν των σχολικών εκδρομών, των μαρτυριών, των βίντεο, των πηγών αναφορικά με τις αποσιωπήσεις της Ιστορίας.
ΦΩΤΟΓΡΑΦΙΕΣ
IV) Μαρτυρίες μαθητών
ΕΓΓΡΑΦΑ
ΜΠΡΑΒΟ στους :
Alisan, Nour, Orianne, Milco και Tijani
που εργάστηκαν υπό την καθοδήγηση των καθηγητριών τους
Mme BOUILLON Laetitia, καθηγήτριας Γερμανικών,
και Mme BOUTANT Morgane, καθηγήτριας Ιστορίας-Γεωγραφίας.
[1] Πιστοποιητικό θανάτου της Ενριέττας, αριθμός αρχείου 21P439434, αρχεία του Υπουργείου Βετεράνων και Θυμάτων Πολέμου, το οποίο αποκτήθηκε μέσω της Οργάνωσης Convoi 77.
[2] Πιστοποιητικό γάμου της Ενριέττας και του Ισαάκ Κόβο με ημερομηνία 8 Οκτωβρίου 1927, αριθμός αρχείου 21P439434, αρχείο του Υπουργείου Βετεράνων και Θυμάτων Πολέμου, το οποίο αποκτήθηκε μέσω της Οργάνωσης Convoi 77.
[3] Δελτίο ενημέρωσης προς τον αιτούντα για τους αγνοούμενους συγγενείς, με ημερομηνία 15 Φεβρουαρίου 1949, αριθμός αρχείου 21P439434, αρχείο του Υπουργείου Βετεράνων και Θυμάτων Πολέμου, το οποίο αποκτήθηκε μέσω της Οργάνωσης Convoi 77.
[4] Δελτίο ενημέρωσης προς τον αιτούντα για τους αγνοούμενους συγγενείς, με ημερομηνία 15 Φεβρουαρίου 1949, αριθμός αρχείου 21P439434, αρχείο του Υπουργείου Βετεράνων και Θυμάτων Πολέμου, το οποίο αποκτήθηκε μέσω της Οργάνωσης Convoi 77.
[5] Κάρτα εμπορικού μητρώου, 1918, αριθμός αρχείου 06U04/0297/0004. Οι πληροφορίες αποκτήθηκαν ως απάντηση σε ηλεκτρονικό μήνυμα που έστειλαν οι μαθητές στις 25 Νοεμβρίου 2021 στα Αρχεία του Διαμερίσματος Αλπ-Μαριτίμ σύμφωνα με τον Ιβ Κινοσιάν.
[6] Πληροφορίες που αποκτήθηκαν ως απάντηση σε μήνυμα ηλεκτρονικού ταχυδρομείου που έστειλαν οι μαθητές στις 25 Νοεμβρίου 2021 στα Αρχεία του Διαμερίσματος Αλπ-Μαριτίμ σύμφωνα με τον Ιβ Κινοσιάν.
[7] Αλφαβητικός φάκελος τεχνιτών από το 1936 έως και το 1962, αριθμός δελτίου 686, αριθμός αρχείου 0507W 0010/12, πληροφορίες που αποκτήθηκαν ως απάντηση σε ηλεκτρονικό μήνυμα που στάλθηκε από τους μαθητές στις 23 Δεκεμβρίου στα Αρχεία του Διαμερίσματος Αλπ-Μαριτίμ, σύμφωνα με τη Μαρί Λορ Φριν.
[8] Αίτηση πολιτογράφησης του Σαλβατόρε Χασόν, αριθμός αρχείου 06M0342. Πληροφορίες που αποκτήθηκαν ως απάντηση σε ηλεκτρονικό μήνυμα που στάλθηκε από τους μαθητές στις 23 Δεκεμβρίου στα Αρχεία του Διαμερίσματος Αλπ-Μαριτίμ, σύμφωνα με τη Μαρί Λορ Φριν.
[9] Πληροφορίες που αποκτήθηκαν ως απάντηση σε μήνυμα ηλεκτρονικού ταχυδρομείου που έστειλαν οι μαθητές στις 8 Φεβρουαρίου 2022 στα Αρχεία του Διαμερίσματος Αλπ-Μαριτίμ σύμφωνα με τον Ιβ Κινοσιάν. Ορισμένα αποσπάσματα είναι διαθέσιμα, αλλά οι μαθητές δεν μπόρεσαν να επισκεφθούν τα αρχεία. Μπορούμε επομένως να αναφέρουμε μόνο τους αριθμούς των πηγών και το σύντομο περιεχόμενό τους: Ο φάκελος στο όνομα Ζαν Κόβο και Ενριέττα Κόβο το γένος Χασόν (φυλάσσεται στο κουτί με αριθμό αρχείου: 1468W414) Ο φάκελος στο όνομα Ισαάκ Κόβο (φυλάσσεται στο κουτί με αριθμό αρχείου: 1660W50).
Οι δύο αυτοί φάκελοι αποτελούνται αποκλειστικά από έγγραφα που μπορούν να κοινοποιηθούν ελεύθερα (και χρονολογούνται ο πρώτος το 1942 και ο δεύτερος το 1936), ενώ αυτό δεν ισχύει για τους άλλους φακέλους, οι οποίοι περιέχονται στα ίδια κουτιά του αρχείου.
[10] Φάκελος 1468W041, πληροφορίες που αποκτήθηκαν ως απάντηση σε ηλεκτρονικό μήνυμα που έστειλαν οι μαθητές στις 23 Δεκεμβρίου 2021 στα Αρχεία του Διαμερίσματος Αλπ-Μαριτίμ, σύμφωνα με τη Μαρί Λορ Φριν: ορισμένα αποσπάσματα είναι διαθέσιμα, αλλά οι μαθητές δεν μπόρεσαν να επισκεφθούν τα αρχεία. Επομένως, μπορούμε να αναφέρουμε μόνο τον αριθμό αρχείου της πηγής και το σύντομο περιεχόμενό της.
[11] Φάκελος 1660W0050, πληροφορίες που αποκτήθηκαν ως απάντηση σε ηλεκτρονικό μήνυμα που έστειλαν οι μαθητές στις 23 Δεκεμβρίου 2021 στα Αρχεία του Διαμερίσματος Αλπ-Μαριτίμ, σύμφωνα με τη Μαρί Λορ Φριν: ορισμένα αποσπάσματα είναι διαθέσιμα, αλλά οι μαθητές δεν μπόρεσαν να επισκεφθούν τα αρχεία. Επομένως, μπορούμε να αναφέρουμε μόνο τον αριθμό αρχείου της πηγής και το σύντομο περιεχόμενό της.
[12]https://ressources.memorialdelashoah.org/notice.php?q=henriette%20covo&spec_expand=1&rows=20&start=0
[13]https://ressources.memorialdelashoah.org/notice.php?qt=dismax&q=isaac%20covo&start=0&rows=1&fq=diffusion%3A%28%5B4%20TO%204%5D%29&from=resultat&sort_define=&sort_order=&rows=20
[14] Επίσημο έγγραφο καταχώρiσης της αναφοράς « απεβίωσε κατά την απέλαση » στο ΦΕΚ της 29ης Ιανουαρίου 1988, με αριθμό αρχείου 21P439434, αρχείο του Υπουργείου Βετεράνων και Θυμάτων Πολέμου, το οποίο αποκτήθηκε μέσω της Οργάνωσης Convoi 77.
[15] Σχολική εκδρομή στο Εβραϊκό Μουσείο Θεσσαλονίκης από λυκειακή τάξη σχολείου της Θεσσαλονίκης.
[16] Πηγές αναφορικά με τις αποσιωπήσεις της Ιστορίας:
-Titiou LECOQ, Les grandes oubliées: Pourquoi l’Histoire a effacé les femmes, l’Iconoclaste, Paris, 2021. Chapitre 15 : Deuxième Guerre mondiale: le rôle des femmes minimisé.
-Michelle PERROT, Les femmes ou les silences de l’Histoire, Flammarion, Paris, 2020. Quatrième de couverture.
-Association Mnémosyne, Coordination Geneviève DERMENJIAN, Irène JAMI, Annie ROUQUIER, Françoise THEBAUD, La place des femmes dans l’histoire, une histoire mixte, Belin, Paris, 2010. Chapitre : Femmes et hommes dans les guerres, les démocraties et les totalitarismes (1914-1945).
-Simone de BEAUVOIR, Le deuxième sexe, Tome I, Gallimard, Paris, 1949. Quatrième de couverture.
-Jo-Ann OWUSU, Les menstruations et l’holocauste History Today, numéro 69, mis en ligne le 5 mai 2019. https://www.historytoday.com/archive/feature/menstruation-and-holocaust
-Isabelle ERNOT, Le genre en guerre. «Exécutrices, victimes, témoins», Genre & Histoire, numéro 15, mis en ligne le 30 septembre 2015. https://journals.openedition.org/genrehistoire/2218,
-Isabelle ERNOT, Le genre en guerre: « Women and/in the Holocaust » : à la croisée des Women’s-Gender et Holocaust Studies (Années 1980-2010) », Genre & Histoire, numéro 15, mis en ligne le 30 septembre 2015. http://journals.openedition.org/genrehistoire/2223
This biography of Henriette COVO has been translated into English.
